Kutadgu Bilig Hakkında Her Şey

Türk Edebiyatı’nda İslamiyet’in ilk ürünü olarak bilinen Kutadgu Bilig’i gerek derslerden gerek sınavlardan mutlaka duymuşsunuzdur. Peki edebiyatımız, tarihimiz ve kültürümüz için bu kadar önemli bu eser hakkında daha detaylı bilgi almaya ne dersiniz?

Kut sözcüğü, hükümdarlığın Yaratıcı tarafından bahşedilmesidir.  Hunlardan itibaren bütün Türk devletlerinde hükümdarlar yönetme yetkilerini kut’tan almışlardır. Kutadgu Bilig, kelime anlamıyla “Hükümdarlık etme bilgisi” anlamına gelir.

Eser, Yusuf Has Hacib tarafından M.1069’da Kaşgar’da yazılmış ve Karahanlı hükümdarı Tongaç Buğra Han’a ithaf edilmiştir.

Eserde Türk dilinin 11. Yy’da bilim ve sanat dili olarak kullanıldığını ve Türkçenin Arapça ve Farsça gibi eski kitabi dillerle boy ölçüşebileceğini göstermeyi hedefler.

Mesnevi tarzında yazılan eser, 6645 beyitlik hacmiyle dönemin ilk büyük eseridir.

Eserde dönemin İslam dünyasında hâkim olan ahlak anlayışı, yaşama tarzı ve halk-yönetici ilişkileri anlatılır.

Eseri alegorik yani sembolik bir eserdir. Eserde birbiriyle ilişkili 4 kişi; mutluluk, adalet, ahlak, bilgi, erdem, dünya-ahiret ilişkileri, dili iyi kullanmanın yararları üzerine konuşurlar. Bunlar insanı mutluluğa ulaştıracak dört ana kanunu temsil eder.

Adaleti temsil eden hükümdar; Kün Togdı

Saadeti temsil eden vezir;  Ay Toldı

Aklı temsil eden vezirin oğlu; Ögdilmiş

Akıbeti temsil eden vezirin kardeşi; Ogdurmuş

Eserde bu şahıslar ağzından hükümdara ülkenin daha iyi nasıl yönetileceği, hükümdarın adaleti, tarafsızlığı, otoritesi gibi parlak konularda bilgiler verir.

Kutadgu Bilig’in günümüze 3 nüshası ulaşmıştır:

1-) Herat Nüshası

İşlek bir Uygur yazısıyla yazılmıştır.

Hasan Kara Şa’il Şemsi tarafından Herat’ta istinsah edilmiştir.

İstanbul’da satın alınmış, Viyana Umumi Kütüphanesi’ne armağan edilmiştir.

2-) Kahire Nüshası

Kökemenli Kıpçak komutanlarından İzzeddin Aydemir adına Arap harfleriyle yazılmıştır. Başında ve ortalarında birtakım nüshalar rutubetten tahrip olmuştur.

3-) Fergana Nüshası

Zeki Velidi, Fergana Vilayeti’nin Nemengan şehrinde bulmuştur. Arap harfleriyle yazılmıştır. Başından ve sonundan birkaç sayfa eksik olan bu nüsha, 445 sayfadır.

Kutadgu bilig üzerindeki çalışmaların tarihinde ilk adım Hermann Vâmbery tarafından atılmıştır.

Reşid Rahmeti Arat,  Kutadgu Bilig Dizini ve çalışmaları yapmıştır.

*Kaynak: Ali Akar, Türk Dili Tarihi, Ötügen Yayınları