Beynimizde Gereksiz Bilgileri Budayan Çete: Sinaptik Budama Nedir?

Şöyle bir an düşünün, önünüzde çok güzel bir manzara var ve siz telefonunuzu alıp bu anı ölümsüz yapmak istediniz. Kamerayı açtınız ve o da ne! Telefonunuzda fotoğraf çekmek için yeterli hafıza yok. Ne yapacaksınız? Aklın yolu bir; gereksiz birkaç fotoğrafı, uygulamayı silip yeni fotoğraf için hafızada yer açacaksınız.

İşte, siz hiç bilmeseniz de beyniniz sürekli olarak bunu yapıyor. Nasıl mı? Tam olarak şöyle…

Buluşturan Sinaps

Sinaps kelimesini ilk defa duyuyor olabilirsiniz. Peki, nedir bu sinaps? Yunancadan türetilen bir keliem olarak Sinaps; birlikte olmayı, bağı, kucaklaşmayı temsil ediyor. Sinapslar, sinir hücrelerimize, kaslarımıza, salgı bezlerimize mesaj ileten, uyarı yapan bağlantı noktaları. Bedenimizin diğer organlarıyla iletişimini sağlıyor. Yani biraz sonra anlatacağımız ekip bir çeteyse, bu çetenin organizatörü hiç şüphesiz ki sinaps’ler!

Beyninizdeki Küçük Çete

Beyninizde; tıpkı telefonunuz dolduğunda sizin yaptığınızı yapan; hafızanız dolduğunda ona gerekli yeri açan, gereksiz bilgileri budayan bir çete var. Bu çetedeki her bir üyenin kendince görevi var ve aralarında inanılmaz bir iş birliği var.

Bu çete, adım adım nasıl çalışıyor, budama işlemini nasıl gerçekleştiriyor?

Bu noktada bu çetenin en çok çalışan üyesi olan Glial hücrelerini size tanıtmak gerekiyor. Glial hücreleri, belirli nöronlar arası iletişimi hızlandırıyor, onları koruyor, onlar için gerekli oksijen ve besini sağlıyor. Ve bu çetedeki asıl görevleriyle beyindeki atıkları temizleyip yenilerine yol açıyor.

Bir de glial hücrelerin yardımcısı konumunda çetemizin küçük ama önemli bir üyesi daha var; mikroglial hücreler!

Beyin; daima çözülmemiş bir tarafı kalacak sırlarla dolu bir umman… Beyinle ilgili kesin bilgilerden biri şu ki; beyninizin hangi bölgesi üzerine yoğunlaşırsanız o bölge güçleniyor, kuvvetleniyor, unutamayacağınız bir hal alıyor. Bir de beyninizde hiç kullanmadığınız ya da az kullandığınız bölgeler mevcut.

İşte, bu çete; az kullandığınız bilgileri, sinaptik bağlantıları tespit ediyor ve adeta bir post-itle işaretler gibi “gereksiz bilgi, atık” diye işaretliyor. İşaretleme işlemini ise çetenin üyelerinden C1q adlı bir protein üstleniyor.

Mikroglial hücrelerde işaretlenen bu bölgeleri takip ediyor ve işaretlenen bölgelerdeki sinapsları buduyor, bazen de yok ediyorlar. Budadıkları yeri de temizleyip yeni bilgilere, yeni sinaptik bağlantılara yer açıyorlar…